Geschreven door: François van Iersel

15 augustus 2023

Muizen soorten

Er zijn diverse soorten muizen in Nederland, waaronder de Huismuis, Woelmuis, Dwergmuis, Bosmuis, Slaapmuizen, Veldmuis en Spitsmuis. Ik bespreek in dit artikel de meest voorkomende muizen soorten en hoe je ze kunt herkennen.

De Huismuis komt in Nederland het meeste voor en zorgt voor de meeste overlast in huizen en gebouwen. Deze soort is commensaal en heeft zich goed aangepast aan het leven in de nabijheid van mensen. Deze muizen soort is daarom op vele plaatsen waar mensen leven en werken te vinden.

Bestrijding van muizen vraagt om specifieke maatregelen. Hygiëne en het afsluiten van toegangswegen vormen hierin een belangrijk deel. Het herkennen van een muizensoort helpt bij het bepalen van de juiste aanpak en strategie. 

Welke verschillende soorten muizen zijn er?

• Huismuis: Leeft vooral in gebouwen en eet voornamelijk granen en zaden.
• Woelmuis: Bewoont open velden en graslanden, en voedt zich met planten en wortels.
• Dwergmuis: De kleinste Europese muis die vooral in struikgewas te vinden is.
• Bosmuis: Leeft in bossen en heidegebieden, met een dieet dat bestaat uit noten en bessen.
• Slaapmuizen: Onder te verdelen in verschillende soorten, waaronder de Hazelmuizen, die in bossen en struikgewas leven.
• Veldmuis: Bewoont vooral landbouwgronden en tuinen en eet granen en zaden.
• Spitsmuis: Niet echt een muis maar behoort tot de insecteneters en leeft op diverse plaatsen, zoals tuinen en bossen.

Nederland kent een rijke diversiteit aan muizen, elk met unieke kenmerken en leefomstandigheden. De verschillende muizensoorten hebben eigen voorkeuren qua habitat, voeding en gedrag. Hieronder geef ik een opsomming van de meest voorkomende muizen soorten in Nederland.

Huismuis

De Huismuis herkennen we aan een lichtbruine tot donkergrijze vacht. De huismuis heeft een vacht die in kleur kan variëren. De bovenzijde is meestal grijs tot grijsbruin, terwijl de onderzijde, inclusief de buik, vaak lichter is. Ze hebben een witte buik of een roomkleurige. Deze muis heeft een slanke bouw, een spitse kop en grote oren.

Huismuis herkennen

De huismuis is een van de meest voorkomende en overlast gevende muizen in huizen en gebouwen. De huismuis heeft specifieke kenmerken en gewoonten die hem onderscheiden van andere muizen.

Kenmerken huismuis

• Wetenschappelijke naam: Mus musculus L.
• Lengte: 7-10 cm (exclusief de staart)
• Lengte van de staart: Lange staart tussen de 7-10 cm
• Gewicht: 15 – 30 g (Volwassen huismuis)
• Klasse: Mammalia (Zoogdieren)
• Rijk: Animalia (Dieren)
• Conservering Status: Niet bedreigd (Stabiel)
• Geslachtsrijp: Jonge vrouwtjes zijn na twee maanden geslachtsrijp.
• Uitwerpselen: 0.3 tot 0.8 cm lang en 0.10 tot 0.3 cm dik. Spits van vorm, lijken op rijstkorrels.

Gewoontes huismuis

• Leefwijze: De huismuis past zich gemakkelijk aan verschillende omgevingen aan en is vooral te vinden in menselijke woningen en gebouwen. Hier vinden ze onderdak en voedsel. Huismuizen leven graag in de buurt van mensen.
• Geslachtsrijp: Jonge vrouwtjes zijn na 2 maanden geslachtsrijp.
• Draagtijd: De draagtijd is 3 weken.
• Actief: Vooral s nachts actief.
• Voeding: Huismuizen eten voornamelijk granen, zaden, peulvruchten en voedselresten van mensen. Per dag eet de Huismuis 3 tot 5 gram voedsel. Ze hebben een voorkeur voor eiwitrijk voedsel.
• Nesten: Bouwt nesten in verborgen plekken zoals muren, kasten, holle ruimten, zolders, garages en schuurtjes.

Woelmuis

De Woelmuis heeft een ietwat lompe bouw, met een korte staart en een stompe snuit. De staart is korter dan het lichaam. Deze muizensoort heeft lange lichtgekleurde snorharen.

Woelmuis herkennen

De woelmuis is een soort die behoort tot de familie Cricetidae, en kent verschillende ondersoorten zoals de veldmuis en de aardmuis. Hieronder worden de belangrijkste kenmerken en gewoontes beschreven:

Kenmerken Woelmuis

• Wetenschappelijke naam: Arvicolinae
• Lengte: 8-13 cm (exclusief de staart)
• Lengte van de staart: 2-7 cm
• Familie: Cricetidae (Woelmuisachtigen)
• Rijk: Animalia (Dieren)
• Levensduur:  12 maanden

Gewoontes Woelmuis

• Leefwijze: Woelmuizen bewonen open velden, graslanden, en tuinen. Ze graven complexe gangenstelsels onder de grond waarin ze leven en zich voortplanten.
• Voeding: Ze voeden zich voornamelijk met plantenmateriaal, zoals wortels, knollen, en stengels.
• Nesten: De nesten zijn te vinden in de gangen onder de grond, vaak in de buurt van voedselbronnen.
• Draagtijd: Veldmuis: 21 dagen, Aardmuis: 21 dagen

In Nederland komen verschillende soorten woelmuizen voor. Hieronder volgt een overzicht van enkele van deze soorten:

• Veldmuis (Microtus arvalis): Wijdverspreid in Nederland, vooral in graslanden en akkers.
• Rosse woelmuis (Myodes glareolus): Te vinden in bosrijke gebieden en tuinen.
• Aardmuis (Microtus agrestis): Komt vooral voor in vochtige gebieden zoals moerassen en natte weiden.
• Noordse woelmuis (Microtus oeconomus): Endemisch voor Nederland en komt voor in waterrijke gebieden.
• Ondergrondse woelmuis (Microtus subterraneus): Leidt een ondergrondse levensstijl en komt vooral voor in graslanden.
• Dwergwoelmuis (Microtus minutus): De kleinste woelmuis in Nederland, te vinden in droge graslanden en heidegebieden.
• Molmuis (Ellobius talpinus): Een zeldzame soort die voorkomt in zanderige gebieden, vooral in het oosten van Nederland.
• Woelrat (Arvicola amphibius): Een grotere soort woelmuis die zich vooral ophoudt in en rond waterrijke gebieden.

Deze woelmuizen verschillen in uiterlijk, leefgebied en voeding. Sommige soorten zijn vrij algemeen en wijdverspreid, terwijl andere beperkt zijn tot specifieke habitats. Elk van deze soorten speelt een unieke rol in het ecosysteem en heeft zijn eigen kenmerken en gewoontes.

Dwergmuis

De Dwergmuis onderscheidt zich door zijn kleine formaat en lange grijpstaart. Hierdoor is het een zeer goede klimmer. De dwergmuis is het kleinste knaagdier van ter wereld.

Dwergmuis herkennen

De dwergmuis is de kleinste muis in Europa en behoort tot de familie Muridae. Het kenmerkende uiterlijk van korte poten en levensstijl onderscheidt deze muis zich duidelijk van andere muizensoorten.

Kenmerken Dwergmuis

• Wetenschappelijke naam: Micromys minutus
• Lengte: 5,5 – 7,5 cm
• Lengte van de staart: 5 – 8 cm, vaak even lang als het lichaam
• Gewicht: 4 – 11 g
• Rijk: Animalia
• Familie: Muridae (Muisachtigen)
• Conserveringsstatus: Niet bedreigd (Stabiel)
• Draagtijd: 21 dagen

Gewoontes Dwergmuis

• Leefwijze: De dwergmuis is te vinden in graslanden, rietvelden en langs wegbermen. Het bouwt nesten boven de grond in hoog gras of rietstengels.
• Voeding: Het voedt zich voornamelijk met zaden, insecten en andere kleine ongewervelden.
• Nesten: De nesten zijn bolvormig en hangen vaak boven de grond, bevestigd aan plantenstengels.

Bosmuis

De Bosmuis is een redelijk flinke muis met een spitse snuit, grote uitstaande oren, een lange staart en zwarte grote ogen. De rug en buikzijde zijn gemarkeerd door een oranje rossig tot bruine scheidingslijn. De Bosmuis heeft grote zwarte ogen en de oren zijn ook opvallend groot. De staart is relatief lang.

Bosmuis herkennen

De bosmuis, wetenschappelijk bekend als Apodemus sylvaticus, is een algemene muissoort die in verschillende delen van Europa voorkomt, waaronder Nederland. Hieronder worden de belangrijkste kenmerken en gewoontes beschreven:

Kenmerken Bosmuis

• Wetenschappelijke naam: Apodemus sylvaticus
• Lengte: 7.4 tot 10.7 cm (Volwassen bosmuis)
• Lengte van de staart: 7 – 10 cm
• Gewicht: 23 g (Volwassen)
• Conserveringsstatus: Niet bedreigd. De Grote Bosmuis (apodemus flavicollis) staan in Nederland als bedreigde diersoort aangemerkt.
• Draagtijd: 24 dagen 
• Trofisch niveau: Alleseter 
• Rijk: Animalia (Dieren)
• Tenen: Dit is een specifiek kenmerk voor Bosmuizen. Ze hebben korte voorpoten met vier tenen en lange achterpoten met vijf tenen.

Gewoontes Bosmuis

• Leefwijze: De bosmuis bewoont vooral bosrijke gebieden, maar is ook te vinden in tuinen en parken. Ze kunnen zowel ondergronds in holen als in bomen leven. Het zijn goede klimmers en kunnen ver springen.
• Voeding: Als alleseter heeft de bosmuis een gevarieerd dieet dat bestaat uit groene plantendelen, zaden, bessen, noten, insecten, en kleine ongewervelden.
• Nesten: De nesten zijn vaak gebouwd van bladeren en grassen en kunnen zich op verschillende plaatsen bevinden, zoals in holen, onder stenen, of in bomen. Soms tot wel 1 meter diep met 2 a 3 ingangen.

Slaapmuizen

Slaapmuizen, waaronder de Relmuis en de Hazelmuis, hebben een kenmerkende pluimstaart. Slaapmuizen hebben een zacht en pluizig uiterlijk met grote, donkere ogen, ronde oorschelpen en korten poten en een pluimstaart. De vacht kan variëren in kleur, van grijs tot bruin.

Slaapmuis herkennen

Slaapmuizen vormen een familie (Gliridae) van kleine knaagdieren die in verschillende delen van Europa, Azië en Afrika voorkomen. In Nederland is de hazelmuis een bekende vertegenwoordiger van deze familie en in Frankrijk zorgen Relmuizen die ook onder deze muizensoort behoren vaak overlast in huizen. Hieronder worden de belangrijkste kenmerken en gewoontes van slaapmuizen beschreven:

Kenmerken slaapmuizen

• Wetenschappelijke naam: Gliridae
• Hoger taxon: Sciuromorpha
• Rijk: Animalia (Dieren)
• Stam: Chordata (Chordadieren)
• Lengte: 6 – 14 cm, afhankelijk van de soort
• Lengte van de staart: 6 – 13 cm, vaak net zo lang of langer dan het lichaam

Gewoontes slaapmuis

• Leefwijze: Deze muizen zijn meestal nachtdieren en bewonen bosrijke en struikrijke gebieden. Ze zijn uitstekende klimmers en gebruiken hun staart voor balans.
• Winterslaap: Slaapmuizen danken hun naam aan het feit dat ze een lange winterslaap houden, die zelfs meer dan de helft van het jaar kan duren.
• Voeding: Ze voeden zich met zaden, vruchten, noten, en soms insecten.
• Nesten: De nesten worden vaak in bomen of struiken gebouwd en zijn bolvormig.

Veldmuis

De Veldmuis behoort tot de Woelmuizen en heeft een bruine tot grijsbruine vacht. Sommige kleurvariaties tot zelfs zwart toe. De Veldmuis heeft een plompe bouw, met een stompe snuit en in de vacht verborgen ogen en oren.

Veldmuis herkennen

De veldmuis, met de wetenschappelijke naam Microtus arvalis, is een veelvoorkomende muizen soort in open velden en graslanden in grote delen van Europa, waaronder Nederland. Hieronder worden de belangrijkste kenmerken en gewoontes van de veldmuis beschreven:

Kenmerken veldmuis

• Wetenschappelijke naam: Microtus arvalis
• Lengte: 9 tot 12 cm (Volwassen)
• Lengte van de staart: 3 – 4,5 cm
• Gewicht: 27 g (Volwassen)
• Conserveringsstatus: Niet bedreigd (Stabiel) 
• Draagtijd: 21 dagen 
• Familie: Cricetidae (Woelmuisachtigen)
• Klasse: Mammalia (Zoogdieren)

Gewoontes veldmuis

• Leefwijze: De veldmuis leeft voornamelijk in open velden, weiden, en landbouwgebieden. Ze graven ondergrondse gangen en nesten. Veldmuizen zijn ook vaak overdag actief en nestelen graag op zonnige plaatsen.
• De veldmuis is een uitstekende graver en leeft bij voorkeur op droge, zonnige en beschutte plaatsen tussen ruige en dichte plantengroei.
• Voeding: Ze voeden zich met grassen, bollen, aardappelen, kool, wortels, zaden, en soms insecten.
• Voortplanting: Veldmuizen zijn zeer vruchtbaar en kunnen zich snel voortplanten, vooral in gunstige omstandigheden met voldoende voedsel.

Spitsmuis

Hoewel de Spitsmuis geen echte muis is, wordt hij wel zo genoemd. Herkenning is door de puntige snuit en kleine ogen. De kleur van de spitsmuis is bruin tot grijsbruin, met een wat lichtere buik.

Spitsmuis herkennen

Spitsmuizen behoren tot de familie Soricidae en vormen een diverse groep van kleine zoogdieren die zich voornamelijk voeden met insecten. Ondanks hun naam en uiterlijke gelijkenis met muizen, zijn spitsmuizen niet nauw verwant aan de ware muizen. Hieronder worden de belangrijkste kenmerken en gewoontes van spitsmuizen beschreven:

Kenmerken spitsmuis

• Wetenschappelijke naam: Soricidae
• Levensduur: huisspitsmuis 2 tot 3 jaar, Dwergspitsmuis: 2 jaar, Waterspitsmuis: 3 jaar
• Draagtijd: Huisspitsmuis 28 – 33 dagen, Dwergspitsmuis: 27 – 28 dagen, Kortstaart Spitsmuis: 21 – 22 dagen, Waterspitsmuis: 24 dagen
• Klasse: Mammalia (Zoogdieren)
• Orde: Eulipotyphla (Insecteneters)
• Rijk: Animalia (Dieren)
• Lengte: varieert van 4 tot 10 cm, afhankelijk van de soort
• Lengte van de staart: varieert van 2,5 tot 7 cm, afhankelijk van de soort
• Puntige neus: In tegenstelling tot de meeste muizen heeft deze soort en echte spits toelopende snuit.

Gewoontes Spitsmuis

• Leefwijze: Spitsmuizen zijn te vinden in een breed scala aan habitats, hun leefgebied bestaat bestaat uit bossen, weiden, moerassen, en zelfs in stedelijke gebieden. Ze leven voornamelijk ondergronds en zijn goede zwemmers.
• Voeding: Ze zijn insecteneters en voeden zich met insecten, wormen, slakken, spinnen en andere kleine ongewervelde dieren.
• Gedrag: Spitsmuizen zijn voornamelijk nachtdieren en zeer actief, met een snelle stofwisseling die een constante zoektocht naar voedsel vereist. Spitsmuizen staan erom bekend dat het uitstekende springers zijn.
• De huisspitsmuis dank zijn naam aan het feit dat deze vaak in huizen is te vinden en daar voor overlast en stank zorgt.

In Nederland komen een vijftal soorten spitsmuizen voor, namelijk:

• De bosspitsmuis (Sorex araneus L.)
• De dwergspitsmuis (Sorex minitus L.)
• De waterspitsmuis (Neomys fodiens Pennant)
• De veldspitsmuis (Crocidura leucodon Hermann)
• De huisspitsmuis (Crocidura russula Hermann); de meest voorkomende soort.
  Als er spitsmuizen in in je huis of bedrijf worden aangetroffen, betreft het vrijwel altijd de huisspitsmuis.

Welke muizensoort komt het meeste voor?

In Nederland zijn de huismuis (Mus musculus) en de woelmuis (onderfamilie Arvicolinae) de muizensoorten die het meeste overlast veroorzaken. Ziektekiemen verspreiden is een potentieel risico van deze muizen.

De huismuis komt veel voor in stedelijke gebieden en kan zich vestigen in huizen, winkels, magazijnen en andere gebouwen. Ze zoeken naar voedsel en onderdak en kunnen daarbij voedselvoorraden besmetten en schade aanrichten aan gebouwen.

De woelmuis, daarentegen, is vooral te vinden in landelijke en tuinomgevingen. Er zijn verschillende soorten woelmuizen in Nederland, zoals de veldmuis en de aardmuis. Ze kunnen schade toebrengen aan planten, gewassen en tuinen.

Heb je last van muizen dan vormen beide soorten een probleem als ze in grote aantallen aanwezig zijn, en het is dan nodig zijn om stappen te ondernemen om ze te bestrijden of hun populaties onder controle te houden.

Muizen soorten bestrijden, herkennen en voorkomen

Muizen bestrijden, herkennen of voorkomen is een essentieel aspect van het onderhoud van huizen en tuinen. Bestrijden kan vaak door het gebruik van vallen, geurverdrijfmiddelen of elektronische apparatuur en meer informatie hierover is te vinden op de muizen bestrijden pagina. Herkennen van verschillende soorten muizen vereist kennis van hun uiterlijke kenmerken en gedrag. Voorkomen van muizen in en rond je huis of bedrijf kan door het afdichten van toegangspunten en het proper opbergen van voedsel.